✍️ विचार /अमर भट्ट
नेपालका युवाहरू अहिले एक गहिरो मनोवैज्ञानिक दोधारमा छन् — एउटा यस्तो दोधार, जहाँ एउटा छ सुरक्षित जागिरको मोह, र अर्कोतर्फ छ जोखिम, परिश्रम र अनिश्चितताको यात्रासँग जोडिएको उद्यमशीलता र उत्पादनमुखी भविष्य। दुर्भाग्यवश, आजको नेपालको सामाजिक तथा आर्थिक प्रवृत्तिमा जागिरप्रतिको मोह दिनप्रतिदिन प्रबल बन्दै गएको छ, जब कि आत्मनिर्भर, उत्पादनमैत्री सोच ओझेलमा पर्दैछ।
युवा शक्ति : राष्ट्रको मेरुदण्ड कि जागिरको लाइनमा उभिएको अनुहार?
प्रत्येक राष्ट्रको प्रगतिको मेरुदण्ड भनेकै ऊ राष्ट्रको युवा शक्ति हो। युवाहरू नवनिर्माणका संवाहक हुन्, नवीनताको स्रोत हुन्, र आर्थिक रूपान्तरणका प्रमुख कडी हुन्। तर, यो ऊर्जा केवल जागिरको पर्खाइमा थन्किरहँदा न त सिर्जना हुन्छ, न त समृद्धिको बाटो खुल्छ।
नेपालमा उच्च शिक्षा प्राप्त गरेपछि अधिकांश युवाहरूको पहिलो चाहना सरकारी वा निजी क्षेत्रमा जागिर पाउनु हो। आम्दानीको सुनिश्चितता, सामाजिक सुरक्षा, र प्रतिष्ठाको लालसा जागिरको मोहलाई झन् बलियो बनाइरहेको छ। तर यतिखेर सबैभन्दा गम्भीर प्रश्न के हो भने – के जागिर मात्रै राष्ट्र निर्माणको आधार हो?
शिक्षा प्रणालीको दृष्टिकोण : सिर्जना होइन, सुरक्षा
हाम्रो शिक्षा प्रणाली आज पनि “काम खोज्ने” संस्कारमा केन्द्रित छ, “काम सिर्जना गर्ने” सोच अझै पर धकेलिएको छ। विद्यालय र विश्वविद्यालयहरूले युवालाई सुरक्षित करिअर मार्गतर्फ धकेल्छन्, जहाँ स्थायित्व र सुविधा मात्रै प्राथमिक छन्। जोखिम लिन सिकाइँदैन, असफलताको सामना गर्ने साहस विकास गरिँदैन।
फलस्वरूप कृषि, लघु उद्यम, पर्यटन, घरेलु उत्पादन, हस्तकला वा प्रविधिमैत्री स्टार्टअपहरू युवाहरूको सोचमा प्राथमिकतामा छैनन्। अझ दुःखद कुरा त के भने, जो कोही युवा आफ्नो सीप र आँटमा व्यवसाय सुरु गर्छ, उसलाई समाजले हेप्ने नजरले हेर्छ — “जागिर पाइन, त्यसैले व्यवसाय गर्यो” भन्ने सोच अझै जीवित छ।
सामाजिक र संरचनात्मक चुनौतीहरू
यो केवल युवाको मानसिकतासँग मात्र होइन, संरचनात्मक कमजोरीसँग पनि जोडिएको विषय हो। उद्यम गर्न चाहने युवाका लागि न त पूँजी सजिलो छ, न त बजार पहुँच। सरकारी नीतिहरू घोषणामा सीमित हुन्छन्, कार्यान्वयन र अनुगमनमा कमजोर। स्वरोजगार सिर्जनाका कार्यक्रमहरू कागजमा राम्रो देखिन्छन्, तर व्यवहारमा युवाले सीधा अनुभव गर्ने गरी प्रभावकारिता देखिंदैन।
बेरोजगारी दर उकालो लागिरहेको छ, हजारौं युवा हरेक वर्ष विदेशिने क्रममा छन्। वैदेशिक रोजगार समाधान होइन, अस्थायी राहत हो। तर देशभित्रका सम्भावना नदेख्नु, र ‘उत्पादनमुखी यात्राको सुरुआत’ नगर्नु आजको प्रमुख चुनौती हो।
उत्पादनमुखी सोच : सस्तो नारा होइन, दिगो विकासको मेरुदण्ड
नेपाल प्राकृतिक, सांस्कृतिक, कृषि र पर्यटन सम्भावनाले भरिपूर्ण देश हो। प्रत्येक प्रदेशमा केही न केही उत्पादन गर्न सकिने स्रोत छन्। कृषि, जडीबुटी, जलस्रोत, हस्तकला, पर्यटन, सेवा क्षेत्र, सूचना प्रविधि — यी सबै क्षेत्रमा युवाले भविष्य खोज्न सक्ने सम्भावना छ।
तर उत्पादन र नवप्रवर्तनमाथि समाजले अझै भरोसा गर्न सकेको छैन। उद्यमशीलता अझै ‘जोखिमपूर्ण’ भन्ने धारणाबाट बाहिर आएको छैन। त्यसैले, युवाले पनि सुरक्षित ढोकामा ठोक्किन बाध्य छन्।
अबको बाटो : सोचको मोड, संरचनाको सुधार
अब समय आएको छ — सोच बदल्ने मात्र होइन, संरचना पनि परिवर्तन गर्ने।
👉 शिक्षा प्रणालीमा परिवर्तन
स्कूलदेखि नै उद्यमशीलता, नेतृत्व र नवीनताको पाठ पढाइनुपर्छ। सीपमूलक तालिमलाई अनिवार्य गर्नुपर्छ।
👉 नीतिगत सुधार र पहुँच
युवाले सानो व्यवसाय गर्न खोज्दा कर, ऋण, कानुनी प्रक्रिया सजिलो हुनुपर्छ। सहुलियत ऋण प्रणाली पारदर्शी र सरल बनाउनुपर्छ।
👉 सामाजिक मानसिकता परिवर्तन
उद्यम गर्ने युवा ‘बेरोजगार’ होइन, ‘स्रष्टा’ हुन् भन्ने सोच विकास गर्नुपर्छ। सफलताको मापदण्ड जागिर होइन, योगदान हुनुपर्छ।
👉 बजारको सुनिश्चितता र प्रविधि पहुँच
स्थानीय उत्पादनको मूल्य सुनिश्चित हुने वातावरण बनाउनु जरुरी छ। डिजिटल बजार, इ–कमर्श, मार्केटिङमा युवाको पहुँच हुनुपर्छ।
सपना जागिरको मात्र होइन, सिर्जनाको पनि होस्
नेपालको भविष्य जागिर दिने प्रणालीमा होइन, सम्भावना सिर्जना गर्ने सोचमा अडिएको छ। युवा जब स्वदेशमै सिर्जना गर्छ, स्वरोजगार गर्छ, जब माटो र सीपसँग गर्व गर्छ, त्यही दिनदेखि राष्ट्र आत्मनिर्भर, समृद्ध र सशक्त बन्छ।
साँच्चै भन्ने हो भने —
“जागिर पाउने होइन, जागिर दिने युवा बनौं।”
“देशको माटोमा सम्भावनाको बीउ रोपौं।”
नेपालको पुनर्निर्माण जागिरको प्रतीक्षामा होइन, सिर्जनशील यात्राको सुरुवातमा छ।
